موسیقی ایران از خانواده موسیقی های آهنگین جهان است، یعنی از تعداد زیادی آهنگ و ملودی تشکیل شده است.
آهنگهای ایرانی دو نوعند:
۱- آهنگ های ضربی[تصنیف،ترانه،پیش درآمد،چهار مضراب،رنگ] که دارای ضرب(ریتم) مشخصی هستند.
۲- آهنگهای بی ضرب یا آواز که آوازها مشتمل بر نغماتی هستند بنام گوشه.
گوشه ها طبق قواعد دقیق و خاصی پشت سر هم قرار میگیرند که مجموعه ی منسجمی را پدید می آورند که آواز نام دارد.
بیش از صد سال پیش،الحان و گوشه ها را بر حسب شباهت ها و قرابتی که با یکدیگر داشتند، در هفت مجموعه بزرگ به نام هفت دستگاه جای دادند و کل مجموعه را ردیف نامیدند. هر استاد موسیقی تعدادی از گوشه ها را انتخاب کرد و در ردیف خود قرار داد.
به همین دلیل، ردیف های گوناگون بوجود آمدند و هر ردیف با نام استادی شهرت یافت که آن را تنظیم کرده بود:
ردیف میرزا عبدالله
ردیف میرزا حسینقلی
ردیف درویش خان
ردیف حسین خان اسماعیل زاده
ردیف ابوالحسن خان صبا
ردیف موسی خان معروفی
که این ردیف ها بشکل ردیف سازی برای نوازندگان تدوین شده و نیز ردیف آوازی عبدالله خان دوامی و ردیف آوازی زنده یاد محمود کریمی که برای خوانندگان تدوین یافت. البته در سالهای اخیر ردیف های سازی و آوازی دیگری نیز توسط اساتید موسیقی اصیل، تهیه و تدوین شده است.
همانگونه که گفته شد، ردیف مجموعه ای از گوشه هاست. این گوشه ها را در هفت مجموعه بزرگ بنام “دستگاه” و پنج مجموعه کوچک تر بنام “آواز[مایه]” تقسیم کرده اند.
هفت دستگاه عبارتند از:
ماهور، شور، همایون، سه گاه، چهارگاه، نوا، راست پنجگاه(که البته دارای ترتیب خاصی نیستند)
در گذشته استادان برای اینکه نام دستگاهها در خاطر هنرجو محفوظ بماند، این بیت را برای نام دستگاهها بکار میبردند:
شور و ماهور و همایون و نوا
پس، سه گاه و چهارگاه و پنج گاه
اما آوازها مجموعه ای کوچک تر از دستگاهها هستند و از نظر ابعاد و فاصله “نت” ها نیز مستقل نیستند و وابسته به یک دستگاهند.
آوازها[مایه ها] عبارتند از:
ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی، که این آوازها منشعب از “شور” هستند(بجهت گستردگی این دستگاه، آن را مادر دستگاهها می‌نامند).
آواز[مایه] بیات اصفهان که منشعب از “همایون” است.
محمدرضارحمانی
ماهنامه “رشد جوان”
دوره بیست و دوم
آبان ۸۴
asoa.ir
دیدگاهتان را بنویسید